Największa katastrofa ekologiczna w historii. Jezioro większe od Litwy zniknęło z powierzchni Ziemi
Czwarte co do wielkości jezioro na świecie, stało się dziś wielkim cmentarzyskiem statków na pustyni. Zanikło na skutek działalności człowieka. Jak do tego doszło?
Jezioro Aralskie, określane także Morzem Aralskim, ze względu na swoją wielkość, jeszcze 50 lat temu (w 1960 roku) zajmowało obszar prawie 68,5 tysiąca km2, a jego objętość była równa 1093 km3. Według pomiarów z 2009 roku, obecnie zajmuje obszar 13,5 tysiąca km2 i ma 105 km3.
Jezioro Aralskie
Jakiś czas temu francuska telewizja wyemitowała reportaż o Uzbekistanie. W pewnym momencie na wrakach statków widać wyraźnie obraźliwe graffiti atakujące PiS. Dziś wrócimy do tej historii i opowiemy Wam, co robią korodujące na piasku pustyni wraki i gdzie podziało się czwarte pod względem powierzchni jezioro na Ziemi, nazywane Morzem Aralskim.
Cmentarzysko statków w Uzbekistanie jest jednym z żelaznych punków zwiedzania tego kraju. Każdy z turystów odwiedzających Uzbekistan koniecznie chce dotrzeć do tego tajemniczego zakątka ziemi i zrobić sobie sesję fotograficzną na tle malowniczych wraków rdzewiejących na środku pustyni. Takie wizyty pozwalają uświadomić sobie, jak silny wpływ na środowisko ma człowiek i jak wiele może zależeć od jednej, złej decyzji. Jezioro Aralskie (nazywane Morzem Aralskim) było bezodpływowym zbiornikiem. Na skutek ludzkiej działalności i złych decyzji zniknęło z powierzchni Ziemi. W jego miejscu znajdują się obecnie cztery oddzielne zbiorniki: Jezioro Północnoaralskie, jezioro (dawna zatoka) Tuszczybas, oraz basen południowo-zachodni i południowo-wschodni. Basen południowo-wschodni jest płytki, bardzo silnie zasolony i okresowo wysycha
Największa katastrofa ekologiczna w historii Ziemi
Jeszcze w latach 60. XX w. jezioro Aralskie było czwartym pod względem powierzchni jeziorem na Ziemi i zajmowało powierzchnię ponad 68 tys. km². Jednak w ciągu 50 lat, ZSRR doprowadziło do niemal całkowitego wyschnięcia akwenu. Obszar wodny usytuowany był w Azji Centralnej, w skrajnie suchym, kontynentalnym klimacie. Od wschodu sąsiadował z pustynią Kyzył-kum, a od południa z pustynią Kara-kum. Zbiornik zasilają dwie rzeki: Syr-daria i Amu-daria. Jeszcze do niedawna Morze Aralskie było płytkim i czystym akwenem o niewielkim zasoleniu. Żyły tam zarówno ryby słodko- jak i słonowodne.
Już w roku 1918 władze zdecydowały, że na suchych ziemiach późniejszych Kazachskiej SRR, Uzbeckiej SRR i Turkmeńskiej SRR, wzdłuż Amu-darii i Syr-darii uprawiana będzie na wielką skalę bawełna, która ma się stać „białym złotem” i podstawą ekonomii tych republik. W wyniku tych działań Republika Uzbecka wkrótce stała się największym eksporterem bawełny na świecie. Niestety tereny te przypłaciły ogromny rozwój gospodarki jedną z największych katastrof ekologicznych w historii ludzkości.
Któregoś dnia rządzący postanowili zainwestować i na pustyniach Kyzył-kum i Kara-kum posadzić ogromne plantacje bawełny. Budowa kanałów przecinających pustynne obszary Kara-kum rozpoczęła się w latach 30. Natychmiast zabrano się za realizacje: szybko i niechlujnie powstała gęstą sieć kanałów nawadniających. Kanały od początku były źle uszczelnione, przez co znaczna część wody wsiąkała w podłoże. Nikt nie zawracał sobie tym głowy, ponieważ darmową wodę czerpano z Syr-darii i Amu-darii. Pustynne ziemie zaczęły przynosić ogromne plony, wiec plantacje stale je poszerzano. Niestety potrzeba tez było coraz więcej wody, bo 30 do 70%, odbieranej rzekom Syr-daria i Amu-daria bezpowrotnie wsiąkało w glebę lub parowało, nie docierając ani do upraw, ani do jeziora.
Na pierwsze skutki tego posunięcia nie trzeba było długo czekać. Na początku wyschła najpłytsza, wschodnia część jeziora. Wyspa Kokaral zamieniła się w półwysep, który podzielił Morze Aralskie na Jezioro Północne (Mały Aral) i Jezioro Południowe (Duży Aral). Powierzchnia zbiornika zaczęła systematycznie maleć. Od lat 60. XX w. poziom wody opadał o ok. 20 cm rocznie, w latach 70. już o ok. 60 cm, a dekadę później o 90 cm.
Woda w jeziorze stawała się coraz bardziej mętna i z dnia na dzień wzrastało jej zasolenie, przez co wymarło większość gatunków ryb. Po jakimś czasie Aralsk oddalony był od linii wody aż o 100 km, a w latach 80.tych rybołówstwo całkowicie upadło. Dziesiątki tysięcy ludzi straciło pracę. Do przetwórni ryb w Aralsku przywożono ryby nawet z Morza Bałtyckiego. Już po rozpadzie Związku Radzieckiego Jezioro Północne znalazło się w Kazachstanie, a Jezioro Południowe w Uzbekistanie a Duży Aral podzielił się na Jezioro Wschodnie i Zachodnie.
Wąglik i baza wojskowa – bomba ekologiczna z opóźnionym zapłonem
Jednak na tym nie koniec przerażającej katastrofy ekologicznej w tym regionie. Również w latch 60. XX w. na znajdującej się na Jeziorze Aralskim wyspie Wozrożdienija wybudowano sowiecki tajny poligon broni biologicznej, który funkcjonował w tym obszarze aż do upadku ZSRR. Borys Jelcyn, nakazał natychmiastowe opuszczenie poligonu przez wojska, przez co armia chaotycznie i w pośpiechu opuściła teren. Laboratorium i koszary znajdują się tam do dziś.
Przez dalsze wysychanie terenu żyjące w tym rejonie zwierzęta lądowe przemieszczają się pomiędzy byłym poligonem a otaczającym go lądem stałym bez przeszkód. Mogą w ten sposób roznosić porzucone w pośpiechu w laboratoriach próbki nieznanych szczepów groźnych drobnoustrojów czy wirusów.
W 2002 zabezpieczono i zneutralizowano ponad 100 ton próbek z wąglikiem porozrzucanych przez armię. Od tego czasu obszar byłej wyspy określany jako bomba ekologiczna z opóźnionym zapłonem.
Wyschnięte Jezioro Aralskie zamieniło się w pustynię o powierzchni 60 tys. km² nazywaną Aral-kum. Na terenie pustyni, którą pozostawiło po sobie wyschnięte morze, żyje niewiele żywych organizmów. Jest to skutek dużej ilości soli oraz toksycznych substancji pochodzących z plantacji bawełny i ryżu.
Zobacz również: Pięć dni grozy. 68 lat temu mordercza mgła zabiła 12 tys. osób
Oceń artykuł
